Kompleksowe wsparcie terapeutyczne dziecka i rodziny
Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka jest interdyscyplinarnym podejściem, umożliwiającym objęcie specjalistyczną opieką dziecko oraz jego rodzinę od chwili rozpoznania pierwszych niepokojących symptomów zaburzeń. Podstawą jest współpraca rodziców i terapeutów w poznaniu dziecka i realizacji programów wspomagania rozwoju.
Istotą wczesnego wspomagania jest:
- wsparcie rodziców w odnalezieniu się w nowej rzeczywistości, podniesienie poziomu samooceny oraz nauczenie spostrzegania u własnego dziecka mocnych stron,
- opracowanie diagnozy umiejętności funkcjonalnych, bazując na badaniach diagnostycznych, obserwacjach, wywiadach z rodzicami,
- opracowanie, wdrożenie wieloprofilowego programu terapeutycznego dostosowanego do możliwości dziecka oraz warunków środowiskowych, uwzględniający różne strategie terapeutyczne.
Współtworzenie planów postępowania terapeutycznego powinno opierać się na wzajemnej akceptacji, warunkującej efektywność prowadzonych oddziaływań. Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka oraz rodziny w realizacji procesu terapeutycznego stwarza szanse rozwojowe, umożliwiające osiągnięcie określonych dojrzałości fizycznych, poznawczych, emocjonalno-społecznych. Podjęcie działań stymulujących dziecko we wczesnym etapie jego rozwoju ma bezpośredni wpływ na osiągnięcie większej niezależności, samodzielności i lepszej jakości życia w okresie dorosłości.
Celem oddziaływań jest jak najwcześniejsze wykrycie i zlikwidowanie bądź korygowanie zaobserwowanych u dziecka nieprawidłowości w rozwoju oraz odpowiednie dobranie ćwiczeń do jego indywidualnych potrzeb; zapobieganie nieprawidłowościom rozwojowym, które można określić w trakcie diagnozy funkcjonowania dziecka i warunków, w jakich się ono rozwija; ustalenie wieloprofilowego programu usprawniania dziecka z wielorakimi zaburzeniami; wczesna – kompleksowa profilaktyka niepełnosprawności, przygotowanie i pomoc rodzinom w rehabilitowaniu dziecka w domu oraz świadomym, prawidłowym pielęgnowaniu dziecka (profilaktyka); kształtowanie pozytywnych relacji rodzic- profesjonalista.
Założeniem organizacji procesu wczesnego wspomagania jest: – kompleksowość, – skoordynowana praca zespołu, – zintegrowany system działań, – wielospecjalistyczne wczesne wsparcie dziecka i rodziny.
Wczesne wspomaganie rozwoju powinno pełnić następujące funkcje:
1) informacyjną:
a. Przebiegu rozwoju dziecka: wskazywanie czynników ryzyka i czynników chroniących przed zaburzeniami rozwoju, wyjaśnienie ścieżek rozwoju i mechanizmów uczenia się, zrozumienie zjawiska odporności psychicznej;
b. O możliwościach wspierania rozwoju – modelach zapobiegania nieprawidłowościom jak i modelach uczenia, – o formach, systemie pomocy rodzinie;
2) diagnostyczną – rozpoznanie kliniczne, określenie poziomu funkcjonowania dziecka;
3) stymulacyjną – terapeutyczną, prowadzenie wieloprofilowego usprawniania dziecka z zaburzeniami rozwoju;
4) wspierającą – wskazuje mocne strony rozwoju dziecka, akcentuje osiągnięcia rozwojowe dziecka, motywuje i daje poczucie sensu realizacji działań wspomagających rozwój.
Główne zasady to:
- jak najwcześniej rozpocząć usprawnianie,
- włączyć w proces rehabilitacji rodziców,
- terapię realizować w naturalnym otoczeniu dziecka,
- indywidualnie podchodzić do dziecka i jego rodziny.
Wczesne usprawnianie ma za zadanie nie tylko poprawić aktualny stan funkcjonowania dziecka, ale często także zapobiegać jego pogorszeniu się. Podjęcie działań stymulujących dziecko we wczesnym etapie jego rozwoju uwarunkowane jest tym, iż:
- rozwój przebiega bardzo dynamicznie, dzięki intensywnemu dojrzewaniu układu nerwowego, który ma duże możliwości adaptacyjne i kompensacyjne;
- istnieje możliwość wyrównywania lub zahamowania zaburzeń czynności psychoruchowych dziecka;
- brak jest zaburzeń wtórnych, mających podłoże w nawykach pojawiających się wraz z wiekiem, co często utrudnia terapię i edukację;
- zaangażowanie rodziców jest często oparte na nadziei, iż „będzie dobrze”.
Skoordynowane zadania Zespołu Wczesnego Wspomagania Rozwoju
Rehabilitacja dziecka ma charakter wieloprofilowego oddziaływania na zaburzenia. Jest to często proces bardzo długi, wymagający realizacji przez całe życie dziecka. Obejmuje on:
1) Wspieranie rodziny dziecka niepełnosprawnego w zakresie:
- przełamywanie lęku przed niepełnosprawnością,
- budowanie relacji wzajemnego zaufania pomiędzy dzieckiem i rodzicami,
- rozpoznawanie potrzeb rozwojowych dziecka,
- koordynowanie oddziaływań terapeutycznych,
- terapia wspomagająca rozwój, – rozwiązywanie trudności wychowawczych,
- rozwijanie szerszych kontaktów społecznych rodziny,
- interwencja kryzysowa- wsparcie informacyjne, rzeczowe,
- wspieranie rozwoju dziecka w jego naturalnym środowisku,
- edukacja rodziców.
2) wielospecjalistyczną ocenę rozwoju (medyczną, psychologiczną, pedagogiczną, logopedyczną, ruchową),
3) określenie strefy najbliższego rozwoju, czyli tego, co dziecko jest w stanie wykonać przy pomocy,
4) ustalenie i realizowanie programu wieloprofilowego usprawniania.
Wymaga to od Zespołu: uwzględnienie aspektu rozwojowego, uwzględnienie aspektu rodzinnego, rozszerzanie badań nad cyklem życia, integracja wiedzy z różnych obszarów.
Podstawowym założeniem wczesnego wspomagania rozwoju jest traktowanie rozwoju dziecka jako integralnego i całościowego procesu, warunkowanego przez czynniki genetyczne i środowiskowe. Bazą rozwoju jest aktywność, rozumiana jako skłonność wrodzona, warunkująca wszelkie zachowania. Najprostszą jej formę stanowi odruch, który jest wyzwoleniem energii w odpowiedzi na bodziec. Aktywność umożliwia uczenie się – warunek ciągłego rozwoju człowieka. Rozwój dziecka wyznaczany jest przez czynniki wewnętrzne (to z czym dziecko przychodzi na świat) i zewnętrzne (środowiskowe). Czynniki wewnętrzne stanowią wrodzone funkcje biologiczne, z którymi dziecko przychodzi na świat i które pozwalają utrzymać mu się przy życiu. W trakcie życia dziecka funkcje te łączą się w struktury, ulegające ciągłym przekształceniom, tak by przystosować organizm do zmieniających się warunków otoczenia. Czynniki zewnętrzne, inaczej środowiskowe, to wszystko czego dziecko się uczy. Można więc sprowadzić je do procesu uczenia się. Każda nowość w życiu dziecka bazuje na wcześniejszym nabytym doznaniu. Istotą uczenia się jest odbieranie sygnałów (bodźców) – wrażeń oraz ich łączenie w struktury poznawcze, które wraz z zorganizowanymi ruchami dziecka tworzą schematy działania. Dzięki nim może ono rozwijać się, przystosowywać się do zmieniających warunków i wymagań otoczenie. W myśl teorii Piageta osoba musi być aktywna w środowisku, by jej rozwój poznawczy postępował. Rozwój dziecka – jego gotowość do uczenia się jest zapewniona tylko wtedy, gdy dziecko doznaje bodźców podczas czynności codziennych, a zarazem przyzwyczaja się do nich i uczy się ich znaczenia. To zapewniają zmysły, które muszą być skierowane na środowisko. Badanie otoczenia poprzez dotykanie, manipulowanie, oglądanie słuchanie lub myślenie niesie informacje, które można przyswoić, zapamiętać i wykorzystać w sytuacjach typowych jaki i później z biegiem czasu w sytuacjach problemowych. Te działania prowadzą do zdobycia i utrwalania wiedzy, która tak bardzo jest potrzebna w codziennym funkcjonowaniu w środowisku- jest podstawą ciągłego rozwoju.
Wiedza – znajomość pojęć w uczeniu się dotyczy:
- Wiadomości o cechach przedmiotów ( np. gładkie- szorstkie, duże –małe, twarde- miękkie, trwałe- kruche itp., które dziecko poznaje w trakcie dotykania, manipulowania nimi;
- Wiadomości, które są doświadczeniami dziecka (dziecko pamięta jak dana rzecz wygląda, do czego służy, co można z nią zrobić, dokonuje porównań, grupuje według cech, eksperymentuje); jest to wiedza logiczno-matematyczna, która powstaje na podstawie myślenia o doświadczeniach z przedmiotami i wydarzeniami,
- Wiadomości społeczne, które powstają w wyniku spotkań z dzieckiem; są to kontakty emocjonalne (realizacja potrzeby bliskości-zaufania), wymagania w zakresie samodzielności (samoobsługa, autonomia w zabawie, znajomość reguł i zasad społecznych). Podstawą rozwoju dziecka jest ukierunkowanie – założenie że określone bodźce oddziaływają na organizm dziecka, który jest gotowy na ich odbieranie jeszcze w okresie prenatalnym, jak i od momentu narodzin na ich przetwarzanie i interpretowanie oraz to, iż dziecko jest aktywne i poprzez swoje działanie ma wpływ na otocznie. Samodzielne doświadczanie dziecka to selektywne spostrzeganie oddziaływań środowiska, reagowanie na nie oraz tworzenie całościowego obrazu doświadczeń na podstawie wszystkich dotychczasowych swoich doznań. Dzięki tym procesom jest możliwy rozwój dziecka. Jest on skumulowany. Dziecko w wyniku doznań i doświadczeń przechodzi przez poszczególne stadia rozwojowe, które są małymi krokami, czasami „milowymi” w rozwoju. Podział rozwoju na stadia rozwojowe umożliwia dokładną ocenę osiągnięć dziecka, określenie jego poziomu oraz ułatwia dobranie odpowiednich i dostosowanych do możliwości dziecka działań naprawczych. Daje możliwość przyspieszenia rozwoju przez intensywne ćwiczenia oraz stwarzania okazji do uczenia się i szybkiego przyswajania pewnych aktywności.
Tak więc osiągnięcia rozwojowe dziecka zależą od : – wrodzone zadatki i tendencje rozwojowe tkwiące w samej strukturze organizmu dziecka, czyli to z czym przychodzimy na świat, co mamy w genach, – wpływy i warunki środowiska naturalnego, w którym dziecko się wychowuje czyli warunki domowe, poziom pielęgnacji, relacje między rodzicami a także dzieckiem, – własna aktywność dziecka , czyli to jak się ono bawi, jak długo i czym się zajmuje, czy ma możliwość działania i uczenia się itp. sposoby i metody wychowania oraz wyniki. – sposoby i metody wychowania, ale również jakość opieki na dzieckiem i rodziną (jakość oceny dziecka, jakość procesu terapii- organizacja, dobór metod, realizacja zajęć)
Brak wczesnego oddziaływania może opóźnić, utrudnić, lub nawet uniemożliwić rozwój dziecka. Zbyt późne podjęcie działań naprawczych często prowadzi do powstawania i utrwalania nieprawidłowych wzorców zachowań, które w późniejszym okresie jest ciężko wyeliminować i które ważą na funkcjonowaniu w środowisku.
Kompleksowość oddziaływań na dziecko (współpraca lekarzy, psychologów, pedagogów specjalnych, rehabilitantów, logopedów) zmierza w kierunku przygotowania dziecka do przyswajania wiedzy o otoczeniu a następnie obejmuje edukację dziecka.
Nauczyć dziecko, żeby zachowywało się w społecznie akceptowany sposób, to trudne zadanie, ale jest to jeden z warunków jego prawidłowego rozwoju. Nagrody, nakazy i zakazy muszą być dostosowane do wieku dziecka. Nie ma jednej bezwzględnie słusznej metody wychowawczej. Zdaniem wielu specjalistów, można jednak sformułować podstawowe wskazówki, które wytyczają ogólną linię postępowania.
